Historia

Śląska Konferencja Medyczno-Prawna od pierwszej swojej edycji z roku 2014 była pomyślana jako most łączący środowiska medyczne i prawnicze; środowiska często spotykające się na swojej drodze zawodowej, lecz raczej w sytuacjach antagonistycznych niż będących przejawem współpracy. Idea cyklicznej konferencji gromadzącej badaczy i praktyków reprezentujących obie grupy miała być wyrazem drugiego z tych rodzajów „spotykania się” i umożliwiać tworzenie i aktualizowanie wykazu bieżących problemów medyczno-prawnych.

I ŚLĄSKA KONFERENCJA MEDYCZNO-PRAWNA 

Pierwsza konferencja odbyła się 25 kwietnia 2014 roku na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego, a jej organizatorami byli Uniwersytet Śląski w Katowicach, Śląski Uniwersytet Medyczny, Śląska Izba Lekarska oraz Okręgowa Rada Adwokacka w Katowicach. Wzięło w niej udział ponad 350 osób reprezentujących oba zainteresowane środowiska, zaś tematyka tej edycji była niezwykle zróżnicowana. Specjalnym gościem wydarzenia był prof. Adam Maciejewski, który wraz z zespołem z Centrum Onkologii w Gliwicach przeprowadził pionierskie i ratujące życie operacje transplantacji twarzy i to właśnie one były przedmiotem jego wystąpienia. Problematyka przeszczepów – ujmowana z różnych perspektyw, szczególnie zaś zgody na pobranie organów – była także tematem prelekcji prowadzonych przez prof. Marka Walugę i dra hab. Tomasza Pietrzykowskiego. Kolejni goście poruszali problemy związane:

  • z rolą biegłego psychiatry w postępowaniu karnym (prof. Irena Krupka-Matuszczyk i prof. Kazimierz Zgryzek),
  • ze współczesnymi aspektami telemedycyny (praca zespołu lekarsko-prawniczego),
  • ze zgodą pacjenta z prawnego i etycznego punktu widzenia (prof. Teresa Dukiet-Nagórska i prof. Lesław Niebrój),
  • z działalnością śląskiej wojewódzkiej komisji ds. orzekania o zdarzeniach medycznych (stosowny raport przedstawili jej członkowie: dr Andrzej Wcisło, dr Marek Dudziak oraz r.pr. Przemysław Gątarz),
  • z różnymi rodzajami błędu organizacyjnego i odpowiedzialnością prawną za jego popełnienie (prof. Teresa Dukiet-Nagórska oraz dr Stefan Kopocz, wieloletni rzecznik odpowiedzialności zawodowej lekarzy)
  • oraz z organizacyjno-prawnymi aspektami żywienia pozajelitowego, w związku z uruchomieniem w kwietniu 2014. pierwszego w Polsce Centrum Badawczo-Rozwojowego Żywienia Klinicznego w sosnowieckim Parku Naukowo-Technologicznym (dr Adam Drozd i dr Aleksander Marekwia).

II ŚLĄSKA KONFERENCJA MEDYCZNO-PRAWNA

W zgodnej ocenie przedstawicieli aż siedmiu ośrodków naukowych uczestniczących w I Śląskiej Konferencji Medyczno-Prawnej, było to wydarzenie przeprowadzone na najwyższym poziomie – tak organizacyjnym, jak i merytorycznym. Sukces ten zachęcił organizatorów do kontynuowania realizacji idei wydarzenia, co doprowadziło do zorganizowania II Śląskiej Konferencji Medyczno-Prawnej w dniu 24 kwietnia 2015 r. na terenie kampusu Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach-Ligocie. Tym razem udział w wydarzeniu, poza naukowcami i praktykami reprezentującymi środowiska medyczne i prawnicze, wzięli również przedstawiciele administracji publicznej – Igor Radziewicz-Winnicki, podsekretarz stanu w Ministerstwie Zdrowia, Aleksandra Skowronek, wicemarszałek województwa śląskiego oraz Ewa Momot, dyrektor Śląskiego Oddziału Wojewódzkiego NFZ – będący uczestnikami dyskusji panelowej dotyczącej odpowiedzialności podmiotów tworzących służbę zdrowia w związku z niedofinansowaniem działalności szpitali. Zanim jednak doszło do tej dyskusji, podjęto już szereg innych zagadnień w ramach wykładów i paneli dyskusyjnych. Po inauguracyjnym wystąpieniu prof. Piotra Kruszyńskiego, kierownika Instytutu Prawa Karnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego miały miejsce jeszcze:

  • wykład „Dowód z opinii biegłego lekarza w sprawach błędu medycznego – spojrzenie prawnika i medyka sądowego” (prof. Kazimierz Zgryzek i dr hab. Czesław Chowaniec),
  • panel dyskusyjny „Kontrowersje w transplantologii – problemy na styku prawa i medycyny” (prof. Marian Zembala, dr hab. Grzegorz Budziński, dr hab. Teresa Nieszporek, dr Jarosław Wilk, dr hab. Tomasz Pietrzykowski),
  • panel dyskusyjny „Chłopiec czy dziewczynka? Zaburzenia różnicowania płci – medyczny i prawny punkt widzenia” (prof. V. Skrzypulec-Plinta, dr hab. Magdalena Habdas, r.pr. Katarzyna Palka-Bartoszek, prof. E. Małecka-Tendera, dr hab. Aneta Gawlik, dr hab. Tomasz Koszutski, dr hab. Agnieszka Drosdzol-Cop, dr Grzegorz Kudela)
  • oraz wykład „Etyka w zawodzie lekarza i prawnika” (adw. Roman Kusz, dr hab. Jarosław Markowski).

Po zakończeniu części wykładowej odbyła się jeszcze część warsztatowa, w ramach której stworzono możliwość uczestnictwa w ćwiczeniach z zakresu podstawowych czynności resuscytacyjnych, symulacji medycznej oraz udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadku.

Także w roku 2015 Śląska Konferencja Medyczno-Prawna cieszyła się ogromnym zainteresowaniem reprezentantów środowisk medycznych i prawniczych, co zdecydowanie potwierdza, że idei konferencji nie da się wyczerpać w jednorazowym wydarzeniu, a jej realizację zapewnić mogą tylko regularne, cykliczne spotkania zainteresowanych grup zawodowych.

III ŚLĄSKA KONFERENCJA MEDYCZNO-PRAWNA

W dniu 17 listopada 2017 roku na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach odbyła się III Śląska Konferencja Medyczno-Prawna, tym razem w całości poświęcona zagadnieniom chorób zakaźnych i szczepień ochronnych. Organizatorzy kierowali się bowiem przekonaniem, że zwłaszcza w obliczu niebezpiecznego zjawiska spadku zaufania wobec szczepień ochronnych niezwykle ważne jest zwracanie uwagi na zagrożenia, jakie istnieją dla zdrowia publicznego, i dostępne nam możliwości przeciwdziałania tym zagrożeniom.

Konferencję otworzył referat Choroby tropikalne, epidemie, pandemie – panorama wyzwań etycznych i prawnych, wygłoszony przez dr n. hum. Joannę Różyńską z Centrum Bioetyki i Bioprawa Uniwersytetu Warszawskiego.

Pierwszy panel konferencji poświęcony został chorobom zakaźnym stanowiącym przedmiot zainteresowania różnych działów medycyny internistycznej. Hepatolog, prof. dr hab. n. med. Marek Hartleb, w wystąpieniu Wykryto przeciwciała anty-HCV – i co dalej? zwrócił uwagę na poważne wyzwanie dla zdrowia publicznego, jakie nieodmiennie stanowi WZW typu C. Specjalista chorób zakaźnych, prof. dr hab. n. med. Anna Boroń-Kaczmarska, podjęła z kolei temat Borelioza i inne choroby odzwierzęce. Pulmonolog, dr hab. n. med. Tadeusz M. Zielonka, w swoim wystąpieniu starał się zaś odpowiedzieć na pytanie Kto choruje na grużlicę? 

Choroby zakaźne przenoszone drogą płciową były tematem drugiego panelu konferencyjnego. Ginekolog i seksuolog, prof. dr hab. n. med. Violetta Skrzypulec-Plinta, rozpoczęła panel wystąpieniem Choroby zakaźne przenoszone drogą płciową, czy temat nadal aktualny? Infekcje układu moczowo-płciowego u dziewczynek były tematem kolejnego referatu, zaprezentowanego przez ginekolog, dr hab. n. med. Agnieszkę Drosdzol-Cop. Magister Katarzyna Zborowska z Zakładu Seksuologii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego przyjrzała się zaś Ryzykownym zachowaniom seksualnym u dorosłym, które obejmują nie tylko zachowania dewiacyjne, ale i takie, które są ryzykowne z uwagi na konkretny kontekst osobisty lub społeczny. Na zakończenie panelu dr n. med. Marek Beniowski wygłosił wystąpienie zatytułowane AIDS – komu „zagraża” dzisiaj? 

Panel poświęcony prawnym i etycznym aspektom chorób zakaźnych otworzyła dr n. praw. Agnieszka Bielska-Brodziak z referatem Konstytucyjne i etyczne uwarunkowania przeciwdziałania chorobom zakaźnym i zakażeniom. Następnie Zalety i wady ustawy o chorobach zakaźnych i ich znaczenie dla odpowiedzialności karnej omówiła prof. zw. dr hab. Teresa Dukiet-Nagórska. Autorka zwróciła uwagę między innymi na relacje przepisów prawa karnego penalizujących narażenie na przeniesienie choroby zakaźnej oraz przepisów ustawy o chorobach zakaźnych nakładających na lekarzy, felczerów, pielęgniarki i położne obowiązek pouczenia chorego o środkach służących zapobieganiu przeniesienia zakażenia na inne osoby. Tematem wystąpienia prof. dr hab. n. praw. Kingi Flagi-Gieruszyńskiej było zaś Dochodzenie roszczeń cywilnoprawnych z tytułu zakażeń szpitalnych – wybrane aspekty materialnoprawne i procesowe. W tym przygotowanym wraz z dr n. praw. Aleksandrą Klich referacie prelegentka wskazała choćby na rolę konstrukcji dowodu prima facie w dochodzeniu wskazanych roszczeń. Etyczno-prawne dylematy lekarza związane z gruźlicą i innymi chorobami zakaźnymi stanowiły przedmiot kolejnego wystąpienia dra hab. n. med. Tadeusza M. Zielonki. Panel zamknęła adw. Katarzyna Legień, przedstawiając case study dotyczące ujawnieniu informacji o zakażeniu wirusem HIV Wojciecha Kroloppa – oskarżonego o pedofilię dyrygenta chóru Polskie Słowiki.

Po przerwie obiadowej rozważania nad problematyką szczepień rozpoczął zastępca Głównego Inspektora Sanitarnego, lek. med. Grzegorz Hudzik, wystąpieniem Postępowanie organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej wobec osób uchylających się od szczepień. Panel poświęcony medycznym aspektom szczepień otworzył dr n. med. Paweł Grzesiowski, wygłaszając referat pt. Epidemie czy szczepienia – spór o przyszłe pokolenia. Kolejne trzy wystąpienia – przedstawione przez prof. dr hab. n. med. Violettę Skrzypulec-Plintę, dra hab. n. med. Bogdana Michalskiego oraz Małgorzatę Stelmach, Prezes Zarządu Fundacji MSD dla Zdrowia Kobiet – dotyczyły problemów szczepień ochronnych przeciwko wirusowi HPV.

Ostatni panel konferencji poświęconym był prawnym aspektom szczepień ochronnych. Na wstępie dr hab. Maria Boratyńska z Instytutu Prawa Cywilnego Uniwersytetu Warszawskiego przedstawiła problematykę obowiązkowych szczepień ze szczególnych uwzględnieniem małoletniego działającego z dostatecznym rozeznaniem. Zagadnienie obowiązku szczepień z perspektywy karnistycznej nakreślił mgr Jakub Hanc. Ostatnim prelegentem był mgr Jakub Zawiła-Niedźwiecki z Centrum Bioetyki i Bioprawa Uniwersytetu Warszawskiego, który scharakteryzował Etyczne problemy wokół szczepień ochronnych.

W III Śląskiej Konferencji Medyczno-Prawnej wzięło udział niemal 260 osób, reprezentujących ponad 20 różnych ośrodków naukowych i instytucji.

Trzeciej edycji Śląskiej Konferencji Medyczno-Prawnej po raz pierwszy towarzyszyła debata dla młodych naukowców, która odbyła się w przeddzień głównego wydarzenia – 16 listopada 2017 roku. Debata miała umożliwić początkującym naukowcom wzięcie udziału w dialogu środowisk medycznych i prawnych poprzez przeprowadzenie własnych badań i przygotowanie wystąpień. Przyniosło to nowatorskie i świeże spojrzenie na tematykę konferencji i zaowocowało wieloma ciekawymi referatami.

IV ŚLĄSKA KONFERENCJA MEDYCZNO-PRAWNA – część I

W dniu 8 czerwca 2018 roku na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach odbyła się pierwsza część IV Śląskiej Konferencji Medyczno-Prawnej, tym razem w całości poświęcona tematyce opiniowania sądowo-lekarskiego. I część IV Śląskiej Konferencji Medyczno-Prawnej podzielona została na trzy sesje: prawniczą, medyczną i interdyscyplinarną.

Pierwszy panel konferencji został poświęcony aspektom prawnym opiniowania sądowo-lekarskiego.

Panel otworzyła dr hab. Kingi Flagi-Gieruszyńskiej prezentując referat Znaczenie opinii i opiniowania w procedurach prawnych. Poruszony został w nim, między innymi, temat relacji pomiędzy sądem a biegłym: „Tu podstawowym problemem jest to, że albo sąd ma syndrom Boga, albo bezgranicznie wierzy biegłemu”. Profesor Flaga Gieruszyńska przedstawiła szerokie spektrum praktycznych i teoretycznych problemów opiniowania sądowego. Sąd nie może wymagać od biegłego, by poszukiwał faktów – biegły ma otrzymać stosowne informacje od organu procesowego i je rzetelnie ocenić. Prelegentka zwróciła uwagę na problem relacji pomiędzy dokumentacją medyczną (dowód z dokumentów) a dowodem z biegłego sądowego, co zostało ujęte w słowach „Dokumentacja medyczna jest aż dokumentem i tylko dokumentem i jak każdy dokument – zwłaszcza w sytuacji gdy jest rozbudowany – może zawierać błędy, poprawki, braki albo nie zawierać najistotniejszych elementów, które w rzeczywistości odgrywały rolę w całym procesie diagnostycznym”. Biegły ma wspierać sąd – ale nie rozstrzygać za sąd. Prelegentka wskazała jakimi cechami powinna charakteryzować się opinia biegłego – powinna być wiarygodna, rzeczowa, merytoryczna, wyczerpująco i logicznie uzasadniona, a przede wszystkim, przekonująca dla sądu. W wystąpieniu zwrócono również uwagę na problem przewlekłości postępowania. Z jednej strony może być to wynik nieterminowości pracy biegłego, ale też wynik wadliwej organizacji pracy sądów – jest bowiem bardzo mało biegłych i często opóźnienia nie wynikają z ich złej woli, a z nadmiernego obciążenia pracą.

Następnie, dr Aleksandra Klich w wystąpieniu Aspekty opiniowania w procedurze cywilnej omówiła rodzaje błędów pojawiających się w opiniach biegłych i wskazała ich źródła. Prelegentka zwróciła uwagę na problem braku współpracy pomiędzy sądem a biegłym, podczas gdy odpowiednie relacje pomiędzy nimi umożliwić unikniecie podstawowych błędów. Ujmując rolę biegłego w postępowaniu sądowym prelegentka wskazała, że „Biegły ma wykorzystać swoją wiedzę, żeby skierować uwagę sądu na to, o co w danej sprawie tak naprawdę chodzi i czy ta, a nie inna okoliczność ma znaczenie dla stanu faktycznego”.

Kolejnym i zarazem ostatnim prelegentem pierwszego panelu był sędzia Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie Tomasz Malinowski, który przedstawił perspektywę sędziego karnisty w wystąpieniu Aspekty opiniowania w procedurze karnej. Pan Sędzia Malinowski podkreślił, że „Biegły to nie arbiter, biegły nie rozstrzyga. Jest on uczestnikiem i pomocnikiem w procesie karnym”. W trakcie wystąpienia problematyka pracy biegłego została szczegółowo omówiona z perspektywy konkretnych rodzajów spraw. Prelegent wskazał na praktyczne problemy związane z utrudnieniami w pozyskiwaniu opinii biegłych oraz wadliwość w formułowaniu tez dowodowych, które strony lub sądy starają się wykazać przy wykorzystaniu dowodu z biegłego.

Drugi panel konferencji poświęcony został medycznym aspektom opiniowania sądowo-lekarskiego.

Panel otworzyło wystąpienie prof. dr hab. n. med. Aleksandra Sieronia Technika a błąd lekarski. Referat rozpoczął się od ciekawego spostrzeżenia: „Tak płynnie państwo mówicie «prawo i medycyna», ale tak naprawdę medycyna w tej chwili to technika”. Profesor Sieroń na interesujących przykładach omówił ogromny wpływ techniki na rozwój współczesnej medycyny. „My nie „możemy” korzystać z techniki, my „musimy” z niej korzystać”. Technika przybliża nas do prawdy o zdrowiu człowieka, pozwala precyzyjnie i szybko dostrzec występujące problemy. Powstaje zatem pytanie, czy dzięki postępowi technicznemu możliwe będzie uniknięcie błędów medycznych? Według Prelegenta, dzięki technice «liczba błędów się zmniejsza, ale na pewno się nie kończy».

Następnie dr hab. n. med. Robert Pudlo przedstawił referat Opinia sądowo-psychiatryczna w sprawach karnych. W wystąpieniu szczegółowo omówiono pracę biegłego psychiatry podczas tworzenia opinii oraz strukturę tego dokumentu. Profesor Pudlo omawiając strukturę opinii porównał ją do dobrze skonstruowanej pracy badawczej. Opinia musi zawierać informację, po co ją wydano, opis materiału, którym biegły dysponuje, charakterystykę metod pracy biegłego oraz uzasadnienie wniosków, jakie zostały w opinii sformułowane. „Opinia sądowo-psychiatryczna nie jest niczym innym, jak bardzo szczegółowym studium przypadku w bardzo konkretnym kontekście”. W wystąpieniu wskazano również na istotny problem w pozyskiwaniu biegłych, spowodowane między innymi niskimi wynagrodzeniami za ich pracę. „W gruncie rzeczy opiniują dwie kategorie biegłych: albo to są pasjonaci, którzy opiniują, bo to lubią, albo to są tacy, którzy robią tzw. «taśmę». W ten sposób nie da się wybrać najlepszych biegłych i w ten sposób nie da się poprawiać systemu relacji pomiędzy organem procesowym i biegłym”. Ponadto, prelegent zwrócił uwagę na spadek zainteresowania psychiatrią sądową wśród psychiatrów. W ostatniej części wystąpienia omówiono błędów występujące w opiniach sądowo-psychiatrycznych: zarówno te „zawinione” po stronie biegłych (np. hermetyczność, niezrozumiałość opinii, pomijanie istotnych źródeł informacji, przekraczanie kompetencji formalnych) jak i organy procesowe.

Następnie, dr hab. n. med. Halina Borgiel-Marek przedstawiła referat Rola biegłego w stomatologii, w którym szczegółowo omówiono specyfikę pracy biegłego w takich sprawach. Do biegłych z zakresu stomatologii najczęściej trafiają sprawy dotyczące prace protetycznych, leczenia ortodontycznego czy chirurgicznego – a zatem sprawy wymagające bardzo specjalistycznej wiedzy od biegłego. Referentka zwróciła uwagę na rolę „Wszechwiedzącego Doktora Google” – pacjenci są oczytani, wiedzą czego mogą wymagać od lekarza i jakie roszczenia mogą kierować przeciwko niemu..

Trzeci panel konferencji obejmował zagadnienia interdyscyplinarne.

Panel ten rozpoczęło wystąpienie adw. Agnieszki Skowron oraz mgra Jakuba Hanca pt. Fałszywa opinia. Jak wskazał mgr Hanc, wystąpienie Fałszywa opinia było pokłosiem analizy relacji zachodzącej pomiędzy przepisami Kodeksu postępowania karnego i Kodeksu karnego – czy te przepisy są ze sobą koherentne, a jeśli nie, to co jest tego przyczyną. Czy zamysł, by przez art. 233 Kodeksu karnego kryminalizować przedstawienie przez biegłego fałszywej opinii, jest w jakimś stopniu zasadny? „Opinia jest niepełna wtedy, gdy czegoś w niej «nie ma» (…). Opinia niejasna to taka, która nie może być zrozumiana przez organ procesowy z uwagi na posługiwanie się na przykład nielogicznymi argumentami, opinia wewnętrznie sprzeczna czyli prezentuje przeciwne konkluzje albo takie z których nie da się wyciągnąć ostatecznego wniosku, można również mówić o opinii zewnętrznie sprzecznej czyli takiej, w której mamy do czynienia z dwoma opiniami i konkluzje z tych opinii są diametralnie odmienne”. Zgodnie z Kodeksem postępowania karnego w takich sytuacjach można wezwać ponownie tych samych biegłych lub powołać innych. Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie nie przykłada jednak większej wagi do sformułowania «można» i przychyla się do konstatacji, że ponowne wezwanie biegłego to obligatoryjna czynność organu procesowego. Postępowanie karna przewiduje również procedurę wyłączenia biegłego. Kodeks postępowania karnego kompleksowo reguluje czynności, które organ procesowy powinien podjąć w przypadku, gdy opinia okaże się wadliwa. Czy z perspektywy art. 233 Kodeksu karnego «fałszywa» jest opinia niepełna, niejasna lub sprzeczna? „Opinia jest przede wszystkim oceną, a skoro jest oceną, to może być obarczona błędem. Po to przecież zwracamy się do biegłego, aby on – mając autorytet nauki na swoich barkach – udzielił nam odpowiedzi na pytanie, jak dany stan faktyczny należy ocenić np. z perspektywy reguł ostrożności. Więc opinia ma wkomponowany element subiektywny. I właśnie, cóż to jest prawda?” „Fałszywość” zakłada pewną intencjonalność, zakłada nastawienie na wprowadzenie w błąd, zakłada zamiar w rozumieniu Kodeksu karnego. W drugim wystąpieniu prelegenci przedstawili referat pt. Superopinia. Superopinią można nazwać opinię wydaną przez biegłego cechującego się najwyższymi kompetencjami, posiadającego stopień bądź tytuł naukowy albo opinię o opinii, to znaczy opinię w przedmiocie wcześniej sporządzonej opinii. Co więcej, zagadnienie superopinii nie jest wyodrębnione w żadnym obowiązującym akcie prawnym. Z perspektywy art. 233 Kodeksu karnego trzeba postawić ważne pytanie – jeśli są dwie opinie, z których jedna jest podstawą orzekania, a druga nie i może być uznana za fałszywą, to jak tej fałszywości dowieść? Orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazuje, że opinia biegłego powinna dotyczyć okoliczności stanowiących przedmiotu ekspertyzy, a nie oceny, czy wydana już w sprawie opinia jest trafna czy nie. Reasumując prelegenci wskazali, że art. 233 Kodeksu karnego nie spełnia swojej podstawowej roli – nie zabezpiecza postępowania karnego przed opiniami, które dotknięte są określonymi uchybieniami. Należałoby raczej rozważyć, czy inne, łagodniejsze instrumenty – jak choćby odpowiedzialność dyscyplinarna – nie będą bardziej skuteczne.

Następnie prokurator Ireneusz Kunert – kierownik VII Samodzielnego Działu ds. błędów medycznych Prokuratury Regionalnej w Katowicach przedstawił referat Aktualne problemy w pozyskiwaniu pełnowartościowych opinii sądowo-lekarskich. Prokuratorskie status quo. Jak wskazał referent, VII Samodzielny Dział ds. błędów medycznych w Prokuraturze Regionalnej w Katowicach funkcjonuje od czerwca 2016 r. i do dnia 7 czerwca 2018 r. zarejestrowano w tym dziale 122 sprawy z zakresu tzw. błędu medycznego, przy czym wszystkie dotyczą przypadków, których skutkiem jest śmierć pacjenta. W prokuraturach okręgowych rejonu katowickiego (Katowice, Bielsko-Biała, Gliwice, Częstochowa) na dzień 31 grudnia 2017 r. prowadzono łącznie 162 śledztwa z zakresu błędów medycznych, a w 36 prokuraturach rejonowych 385 spraw z tego zakresu. Niemal w każdej z prowadzonych spraw niezbędna jest opinia biegłego, co obrazuje ogromną skalę opiniowania. Prokurator Kunert wskazał na istotny problem związany z niewypełnianiem przez biegłych wymogów prawidłowej, pełnowartościowej opinii (jasności, pełności, spójności, komunikatywności). W przeważającej większości przypadków opinie wydawane są przez zespoły biegłych, a to ze względu na złożoność spraw przedstawionych do oceny. I właśnie na tym tle powstają największe problemy, szczegółowo omówione w wystąpieniu. Prelegent zwrócił również uwagę na wzrastającą aktywność stron postępowania. Podkreślił również wyspecjalizowanie działu ds. błędów medycznych, w tym bardzo istotną kwestię formułowania pytań merytorycznych do biegłych w sposób prawidłowy. Pomimo że pytania są bardzo szczegółowe, odpowiedzi biegłych często kończą się jedynie na zdawkowym stwierdzeniu „tak/nie”. Takie stanowisko biegłego uniemożliwia krytyczne odniesienie się do sformułowanej przez niego opinii, a także w sposób niewystarczający i nieefektywny sposób realizuje wymóg przekonywania stron postępowania. Częste również są przypadki, w których biegły – wykraczając poza zakres swoich kompetencji – cenia wypełnianie ustawowych znamion określonego czynu zabronionego. O ile jednak wyspecjalizowani prokuratorzy pracujący w ramach Działu ds. błędów medycznych są merytorycznie przygotowani do tego rodzaju spraw, o tyle prokuratorzy okręgowi i rejonowi popełniają jeszcze znaczące błędy, między innymi w zakresie dopuszczania dowodów (kierowanie pytań zbyt szczegółowych, niekompletnych, nieprecyzyjne wskazanie zakresu materiału dowodowego).

Referatem wieńczącym trzeci panel konferencji było wystąpienie dra n. med. Tadeusza Urbana pt. Modele pozyskiwania biegłych- część pierwsza oraz dra Stefana Kopocza pt. Modele pozyskiwania biegłych – część druga 2. W pierwszym wystąpieniu dr Urban omówił aktualne, praktyczne problemy związane z tzw. błędem medycznym. Prelegent zwrócił uwagę na istotną kwestie związaną z tym, że w sprawach o błąd medyczny często jedynie zwraca się uwagę na pokrzywdzonego, zapominając o drugiej stronie postępowania, którą jest lekarz. Sam długotrwały emocjonalny proces, jest często wystarczającą karą dla lekarza. Wykonując na co dzień pracę oskarżeni, muszą żyć ze świadomością tego, że ich sprawa się nadal toczy i to wywołuje przewlekły, trudny do zniesienia stres. Często, po wielu latach postępowania lekarze są uniewinniani. W związku z tym lekarze boją się podjąć ryzykowne działania lecznicze, a bez tego nie byłoby rozwoju w medycynie. Zakaz wykonywania zawodu jest dla lekarzy bardzo dotkliwą karą, która można porównać ze śmiercią zawodową. Biorąc pod uwagę powyższe względy, konieczne jest wprowadzenie zmian w zakresie prowadzenia postępowań i wzmocnienie współpracy organów. Następnie dr Stefan Kopocz wskazał na istotny problem jakim jest brak możliwości weryfikacji biegłego przez sąd, zanim biegły zostanie wybrany do opiniowania w określonej sprawie. Doktor Urban przywołał przykłady godne naśladowania w tym zakresie przykłady rozwiązań w Holandii, na Islandii, w krajach anglosaskich czy w Czechach. Ponadto referent wskazał na przypadki nieuprawnionego posługiwania się tytułem biegłego. Biorąc pod uwagę występujące problemy praktyczne przy powoływaniu biegłych oraz konstruowaniu przez nich opinii w 2016 roku Śląska Izba Lekarska powołała Zespół ds. opiniowania sądowo-lekarskiego w sprawach odpowiedzialności zawodowej i karnej. Dzięki działalności zespołu umożliwiono wyszukiwanie w całej Polsce odnalezienie odpowiednich biegłych do określonego rodzaju spraw. Opisując skrótowo sposób funkcjonowania zespołu. Śląskie doświadczenia w tym zakresie mogą stanowić istotną inspirację dla ośrodków z całego kraju.

Na zakończenie konferencji wywiązała się ciekawa dyskusja, w której głos zabrali zarówno paneliści,uczestnicy bierni – teoretycy i praktycy. W IV Śląskiej Konferencji Medyczno-Prawnej wzięło udział ponad 150 osób, reprezentujących różne ośrodki naukowe i instytucje. Wydarzenie tradycyjnie już cechowało się wysokim poziomem merytorycznym, a jego niesłabnąca popularność dowodzi, że dialog między przedstawicielami środowisk medycznych i prawniczych jest rzeczywiście potrzebny.

Marlena Drapalska-Grochowicz, Marek Suska

IV ŚLĄSKA KONFERENCJA MEDYCZNO-PRAWNA – część II

W dniu 26 października 2018 roku na Wydziale Lekarskim w Zabrzu Śląskiego Uniwersytetu Medycznego odbyła się druga część IV Śląskiej Konferencji Medyczno-Prawnej, poświęcona problematyce błędu medycznego. Organizatorami przedsięwzięcia byli Śląski Uniwersytet Medyczny wraz z Uczelnianą Radą Samorządu Doktorantów, Uniwersytet Śląski w Katowicach – Wydział Prawa i Administracji, Śląska Izba Lekarska oraz Okręgowa Rada Adwokacka w Katowicach. Wydarzenie swoim patronatem honorowym objęli Minister Zdrowia, Główny Inspektor Sanitarny, Rzecznik Praw Pacjenta, Prezes Naczelnej Rady Lekarskiej, Wojewoda Śląski, Marszałek Województwa Śląskiego, Prezydent Miasta Katowice, Prezydent Miasta Zabrze, Rektor Uniwersytetu Śląskiego oraz Rektora Śląskiego Uniwersytetu Medycznego. Patronami medialnymi konferencji były: dziennik „Rzeczpospolita”, „Dziennik Zachodni”, „Palestra. Pismo Adwokatury Polskiej”, „ProMedico. Pismo Śląskiej Izby Lekarskiej w Katowicach” oraz katowicki oddział Telewizji Polskiej.

Tegoroczna edycja Śląskiej Konferencji Medyczno-Prawnej podzielona została na dwie części; pierwsza z nich odbyła się na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach w dniu 8 czerwca 2018 roku. Jej tematem była problematyka opiniowania sądowo-lekarskiego i pozycja lekarzy jako biegłych sądowych.

Podobnie jak w przypadku trzech poprzednich edycji konferencji, celem wydarzenia było stworzenie platformy do dyskusji i wymiany doświadczeń między przedstawicielami świata medycznego i prawniczego. W tym roku rozważania uczestników konferencji koncentrowały się na problemach udziału lekarzy w postępowaniach sądowych: po pierwsze w roli biegłych, po drugie zaś – podsądnych. Szczególnymi celami drugiej części wydarzenia były poszerzenie i aktualizacja wiedzy na temat błędów medycznych oraz przyczyn ich powstawania z perspektywy zarówno lekarzy, jak i prawników obsługujących w imieniu każdej ze stron sprawy o błędy medyczne. Istotne było również poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, czy obecnie funkcjonujący system zapobiegania błędom medycznym i reagowania na błędy medyczne zapewnia właściwą ochronę pacjentom.

Uczestników wydarzenia powitali przedstawiciele wszystkich czterech organizatorów IV Śląskiej Konferencji Medyczno-Prawnej, w tym prof. Stanisław Boryczka oraz prof. Jacek Markowski. Konferencję otworzył referat dra hab. n. med. mgra prawa Tomasza Jurka, zatytułowany „Błąd medyczny – od kultury winy i represji do kultury bezpieczeństwa”. Prelegent zwrócił uwagę na potrzebę fundamentalnej zmiany w postrzeganiu sytuacji określanych jako błędy medyczne i przeniesienia akcentu z przeszłości (odpowiedzialność za błąd) na przyszłość, to jest na wyciąganie wniosków z każdego zdarzenia niepożądanego w ochronie zdrowia. Termin „zdarzenie niepożądane” jest przy tym szerszy od tradycyjnej kategorii błędu medycznego. Innymi słowy, nasze wysiłki poznawcze powinny zostać skoncentrowane nie tyle na „leczeniu” błędów medycznych (poprzez karanie), co na „profilaktyce”, czyli próbie zapobiegania powstawaniu zdarzeń niepożądanych dzięki wykrywaniu ich przyczyn.

Pierwszy panel konferencji – „Błąd medyczny, czyli pacjent a system” – obejmował wystąpienia mecenasa Roberta Bryzka oraz doktor Aleksandry Wentkowskiej. Mecenas Bryzek, będący Naczelnikiem Wydziału Obsługi Prawnej i Legislacji w Departamencie Prawnym Biura Rzecznika Praw Pacjenta, zaprezentował wystąpienie zatytułowane „Naruszenie praw pacjenta przyczyną błędów medycznych”. Następnie doktor Wentkowska – pełnomocnik terenowy Rzecznika Praw Obywatelskich w Katowicach – przedstawiła rozważania dotyczące kompetencji Rzecznika Praw Obywatelskich w ochronie praw pacjenta.

Panel drugi koncentrował się na zagadnieniach odpowiedzialności cywilnej za błędy medyczne. Rozważania przeprowadzane były na dwóch kazusach, które zostały zaprezentowane i omówione przez wybitnych lekarzy – prof. dra hab. Edwarda Wylęgałę oraz prof. dra hab. Andrzeja Bochenka. Następnie przypadki te stały się podstawą rozważań na temat winy i związku przyczynowego w prawie cywilnym, przeprowadzonych odpowiednio przez prof. dr hab. Kingę Flagę-Gieruszyńską oraz doktor Aleksandrę Klich. W obu tych sprawach problemem było nierozponanie przyczyny stanu chorobowego – w pierwszym przypadku doszło do utraty wzroku u kilkunastoleniej pacjentki, zaś w drugim seria błędów sprawiła, że nie udało się zapobiec pęknięciu tętniaka aorty i śmierci kobiety-matki jednomiesięcznego noworodka.

W trzecim panelu zarysowany wcześniej kazus pacjentki z nierozpoznanym tętniakiem aorty został raz jeszcze przeanalizowany w drugim wystąpieniu profesora Andrzeja Bochenka. Sprawę tę z perspektywy prawa karnego drobiazgowo prześledził sędzia Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie, Tomasz Malinowski. Inny rodzaj analizy zaprezentowała dr n. med. mgr prawa Marta Rorat, która przypadek pacjenta zmarłego na sepsę potraktowała jako zdarzenie niepożądane. W duchu analizy advers event prelegentka starała się dociec przyczyn tego błędu medycznego i odnaleźć zasady, które umożliwiłyby uniknięcie tego rodzaju zdarzeń w przyszłości.

Ostatnia część konferencji – „Perspektywy: komunikacja, edukacja, mediacja” – obejmował trzy wystąpienia. Halina Kutaj-Wąsikowska, dyrektor Centrum Monitorowania Jakości w Ochronie Zdrowia, przedstawiła referat zatytułowany „Monitorowanie zdarzeń niepożądanych w Polsce – czy jesteśmy na to gotowi?”. Doktor nauk prawnych Dominika Bek ze Śląskiego Centrum Arbitrażu i Mediacji zaprezentowała problematykę mediacji w sprawach o błąd medyczny. Z kolegi dr hab. n. o zdr. Monika Bąk-Sosnowska wygłosiła wystąpienie pt. „Efektywna komunikacja interpersonalna jako istotny element kultury bezpieczeństwa”.

W drugiej części IV Śląskiej Konferencji Medyczno-Prawnej wzięło udział około 150 osób, będących przedstawicielami świata naukowego, lekarzami, adwokatami, radcami prawnymi, doktorantami, aplikantami adwokackimi lub radcowskimi oraz studentami prawa lub medycyny. Wydarzenie tradycyjnie już cechowało się wysokim poziomem merytorycznym, a jego niesłabnąca popularność dowodzi, że dialog między przedstawicielami środowisk medycznych i prawniczych jest rzeczywiście potrzebny. Idei konferencji w żadnym razie nie można więc uznać za wyczerpaną i mamy nadzieję, że w kolejnych latach będzie ona kontynuowana. Dodatkowo wierzymy – a udzielone konferencji patronaty honorowe jedynie to potwierdzają – że było to wydarzenie ważne również z perspektywy upowszechniania wiedzy o błędach medycznych i możliwości zapobiegania im.

Zebrał Marek Suska